Workshopverslag: De Visvijver – Commons Lab | zaterdag 9 november 2024

Hoe kunnen we in een LETS-groep samen werken aan gedeelde doelen? Hoe kunnen we de kracht van gemeenschapsbeheer optimaal benutten en daarbij flexibele, duurzame afspraken maken? Deze vragen stonden centraal tijdens de workshop over een common. Het "Visvijverspel" werd gebruikt als krachtige metafoor voor het beheer van gedeelde bronnen, en geeft ons waardevolle inzichten voor het functioneren van LETS-groepen.

Wat is een common?

Een common is een gedeelde bron (bv. stuk grond) die door een gemeenschap wordt beheerd, met afspraken die flexibel en op maat zijn gemaakt. Het staat tussen de privé- en publieke domeinen in: niet van één individu, maar ook niet in de handen van de overheid.

In een LETS-groep zien we dit principe in actie. De leden bepalen zelf hoe zij hun tijd en middelen ruilen, zonder dat er tussenkomst is van externe markten of overheden. De gemeenschap draagt zelf de verantwoordelijkheid voor de waarde en het beheer van de ruil.

De visvijver als metafoor voor gedeeld beheer

In het visvijverspel werden de deelnemers geconfronteerd met een gedeelde visbron: een vijver die niet uitgeput mocht raken. Dit model helpt ons te begrijpen hoe we binnen een LETS-groep, net als in een commons, moeten balanceren tussen individuele behoeften en collectief welzijn. Als gemeenschap moeten we transparant zijn, gezamenlijke afspraken maken en vooral verantwoordelijkheid nemen voor het geheel.

Als gemeenschap moeten we transparant zijn, gezamenlijke afspraken maken en vooral verantwoordelijkheid nemen voor het geheel.

Wat kunnen LETS-groepen leren van common-beheer? Wat zorgt voor een stabiele, duurzame common? Wat kunnen wij als LETS-groepen hieruit meenemen?

1. Transparantie & verantwoording

In een common is openheid essentieel. Net als in een LETS-groep moeten deelnemers toegang hebben tot informatie over de status van de gedeelde middelen (bijv. hoeveel uren er geruild zijn, wat de waarde van bepaalde diensten is, etc.). Dit vergroot het gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Daarom is het belangrijk dat er digitale platforms en regelmatige fysieke bijeenkomsten zoals een KLETS-café of een nieuwjaarsreceptie zijn, waar deelnemers hun ervaringen en bijdragen delen.

2. Gedeelde afspraken & collectieve verantwoordelijkheid

In een common zijn duidelijke regels cruciaal. Bijvoorbeeld in de visvijver werd er afgesproken dat elke familie dagelijks slechts één vis mocht vangen. Dit zorgt voor het behoud van de vijver, net zoals in een LETS-groep duidelijke afspraken essentieel zijn voor eerlijk ruilbeheer (bijv. over het ruiltarief of het gebruik van uren).

Belangrijk hierbij is dat deze afspraken periodiek geëvalueerd worden en aangepast kunnen worden als de situatie verandert – zoals een fluctuerende vraag naar bepaalde diensten. Het is daarom belangrijk dat LETS-groepen regelmatig hun regels en afspraken tegen het licht houden en samen beslissen of aanpassingen nodig zijn.

3. Ondersteuning

Een common werkt alleen als er een vertrouwensband is tussen de leden, en als er ruimte is voor conflictoplossing en inclusieve besluitvorming.

Deep Democracy en sociocratie zijn twee krachtige methoden die LETS-groepen kunnen gebruiken om beslissingen inclusiever te maken en ervoor te zorgen dat alle stemmen gehoord worden – niet alleen de meerderheid. Dit versterkt de sociale cohesie en helpt om conflicten te voorkomen. In de LETS-groep zou het kunnen betekenen dat, naast de gebruikelijke ledenvergaderingen, er een neutrale facilitator is die zorgt voor het proces, dat er een veilige ruimte is waar iedereen zich gehoord voelt, en dat er ruimte is voor alle meningen.

4. Flexibiliteit & duurzaamheid

Net zoals de visvijver zich moet kunnen aanpassen aan veranderingen (bijv. door tijdelijk minder te vissen), moet een LETS-groep zich kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden.

Als de vraag naar bepaalde diensten toeneemt of als er onverwachte veranderingen optreden, moet de groep in staat zijn om daar flexibel mee om te gaan. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de groep tijdelijk het aanbod beperkt of alternatieven zoekt om de druk op bepaalde middelen te verlichten. Hetzelfde geldt voor duurzaamheid: door alternatieve bronnen te zoeken of duurzaam hergebruik van diensten en middelen te stimuleren, wordt de groep sterker en veerkrachtiger.

Want in een gezonde LETS-groep, net als in een commons, zijn we pas sterk als we samen verantwoordelijk zijn voor wat we delen.

Gebruik deze checklist om je LETS-groep te organiseren op basis van de principes van common-beheer. Vink de punten af om ervoor te zorgen dat je groep transparant, inclusief en flexibel is in haar werking. 

1. Transparantie en verantwoording 

1. Deel informatie regelmatig: Zorg dat alle leden geïnformeerd worden over de hoeveelheid verhandelde uren, financiële middelen, de groepspot, ...

2. Faciliteer open communicatie: Gebruik digitale platforms of fysieke bijeenkomsten (bijv. KLETS-café) voor het delen van activiteiten en updates. 

3. Verantwoordelijkheid bevorderen: Stimuleer dat iedereen zich verantwoordelijk voelt voor gezamenlijke doelen en bijdragen. 
   

2. Gedeelde afspraken en collectieve verantwoordelijkheid 

1. Maak duidelijke afspraken: Stel regels op voor de waarde van uren, over de waarde van diensten om misbruik en winstbejag te voorkomen, over omgaan met elkaar,...

2. Evalueer regelmatig: Houd periodieke evaluaties om afspraken aan te passen aan veranderende omstandigheden. 

3. Betrek alle leden bij evaluaties: Organiseer open bijeenkomsten (waarbij alle leden worden uitgenodigd) om de effectiviteit van de afspraken te bespreken en aan te passen waar nodig. 
   

3. Ondersteuning 

1. Zorg voor een neutrale facilitator: Benoem een onpartijdige persoon (bij voorkeur extern) om conflicten te bemiddelen en bij te dragen aan besluitvorming. 

2. Gebruik inclusieve besluitvormingstechnieken: Pas Deep Democracy of Sociocratie toe om alle stemmen te horen, inclusief die van minderheden. Ga dieper in op angst of weerstand, dat bespaart later conflict en frustratie.

3. Creëer een veilige ruimte: Zorg ervoor dat deelnemers zich gehoord en gerespecteerd voelen, eventueel ondersteund door een vertrouwenspersoon. 
   

4. Flexibiliteit en duurzaamheid 

1. Zorg voor flexibiliteit in regels: Pas regels aan wanneer er onverwachte veranderingen of fluctuaties zijn (bijv. stijging in vraag naar diensten). 

2. Stimuleer langetermijndenken: Bevorder het idee om kortetermijnwinst op te geven voor het collectieve en duurzame welzijn. 
   

5. Beloning van collectief gedrag en solidariteit 

1. Stimuleer solidariteit: Zet een systeem op waarbij middelen worden gedeeld, beurten worden gedraaid of overlopende diensten worden herverdeeld. 

2. Promoot langetermijnvoordelen: Laat zien hoe gezamenlijke acties de welvaart op lange termijn versterken, en moedig duurzame keuzes aan. 
   

6. Flexibiliteit in beheer 

1. Voer regelmatige evaluaties uit: Zorg ervoor dat het systeem en de ruilafspraken regelmatig geëvalueerd worden om ze aan te passen aan veranderende omstandigheden. Bespreek op geregelde tijd (bv. halfjaarlijks) moeilijke situaties en vraag aan de leden hoe ze hier naar kijken.

2. Gebruik alternatieve mechanismen: Introduceer alternatieve oplossingen of tijdelijke beperkingen in aanbod wanneer de vraag fluctueert of middelen schaars zijn.